Wie is Simeon ten Holt?

(Bergen (Noord-Holland), 24 januari 1923 - Alkmaar, 25 november 2012)

De Nederlandse componist Simeon ten Holt was volledig toegewijd aan de hedendaagse muziek. Zijn hypnotiserende en minimalistische Canto Ostinato is toegankelijk, neemt je mee en blijft hangen. Velen zijn en worden nog steeds geïnspireerd door dit werk. De musici mogen handelen naar eigen inzicht, Ten Holt liet de uitvoeringsmogelijkheden vrij, waardoor zij zelf kunnen bepalen hoelang een bepaald deel duurt.

Drie perioden

Ten Holts omvangrijke oeuvre is te verdelen over drie perioden. Tijdens de eerste periode, in de jaren vijftig van de 20ste eeuw, ontwikkelde hij zijn eigen methode om zich te verzoenen met de concepten van tonaliteit en atonalitet, in reactie op de tonale invloed van zijn leermeester Jakob van Domselaer. Deze methode, de diagonaalgedachte, resulteerde in de composities Diagonaalsuite (1957), Diagonaalsonate (1959) en Diagonaalmuziek (1956-1958).
In zijn tweede periode, in de zestiger jaren, raakte hij onder de invloed van het serialisme, en componeerde hij uiteindelijk ook een aantal elektronische werken.
In de derde periode, die in de jaren zeventig begon, keerde Ten Holt terug naar de piano, het instrument waarmee zijn carrière als componist begon. Na jarenlange arbeid voltooide hij zijn belangrijkste compositie uit deze periode: Canto Ostinato. Het stuk werd een groot succes. Vervolgens componeerde hij een aantal uitgebreide pianowerken, gebaseerd op hetzelfde concept van herhaling en tonaliteit, zoals Lemniscaat (1983), Horizon (1985) en Méandres (1999). Simeon ten Holt beschreef deze werken als een ‘spiegel van zijn innerlijke ziel’, in tegenstelling tot zijn eerdere meer formele werken.

Kunst en filosofie

Simeon ten Holt werd geboren als zoon van schilder Henri F. ten Holt. Samen met onder anderen Nico Schuyt (1922-1992) studeerde hij piano en compositie bij de Bergense componist Jakob van Domselaer (1890-1960). De invloed van Jakob van Domselaer was groot, wat blijkt uit Simeons eerste composities voor piano: Kompositie I-IV, Suite en Sonate. Later sluit Simeon ten Holt zich aan bij een groep kunstenaars, waaronder zijn broer Friso ten Holt, Gerrit Kouwenaar, Constant Nieuwenhuis en - zoon van - de jonge dichter Jaap van Domselaer. Ze praten met elkaar over kunst en filosofie.

In 1949 verhuist Ten Holt naar Frankrijk, waar hij een aantal jaren woont en lessen volgt bij Honegger en Milhaud aan de École Normale de Musique de Paris. In 1954 keert hij terug naar Bergen en neemt zijn intrek in een omgebouwde bunker uit de Tweede Wereldoorlog. Hier schrijft Simeon de belangrijke pianocompositie Bagatelles (1954).
Ten Holts maatschappelijke betrokkenheid, zijn filosofische gemoedstoestand en zijn literaire kwaliteiten blijken uit een aantal artikelen over muziek die hij tussen 1968 en 1973 publiceerde in het literaire tijdschrift Raster.

Hedendaagse muziek

In 1968 richtte Simeon ten Holt de Werkgroep Bergen Hedendaagse Muziek op die nog steeds bestaat. Voor deze werkgroep organiseerde hij concerten uitsluitend gewijd aan hedendaagse muziek. Ten Holt was ook actief als pianist en voerde zijn eigen werken uit. Op het Holland Festival van 1969 werd zijn slagwerkstuk Tripticon (1956) uitgevoerd.
Aan het Instituut voor Sonologie in Utrecht en in zijn eigen thuisstudio werkte Simeon aan elektronische composities. Ten Holt doceerde van 1970-1987 hedendaagse muziek aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem. Hier experimenteerde hij met groepsimprovisaties. Een vorm van totaaltheater waarbij de studenten onder zijn leiding verantwoordelijk waren voor muziek, choreografie en dramaturgie. Een doorbraak was de uitvoering van ..A/.TA-LON door het Asko Ensemble op het Holland Festival 1978. In 1979 ging Ten Holts compositie Canto Ostinato (1976-1979) voor vier toetsinstrumenten in première. In 1985 werd dit werk uitgevoerd op het Gala van de Nederlandse Muziek in het Amsterdamse Concertgebouw, waardoor Ten Holt landelijke bekendheid kreeg.

Canto Ostinato

Ten Holts Canto Ostinato werd een klassieke hit. Tegenwoordig is dit zelfs één van de populairste twintigste-eeuwse composities van Nederland. Canto verwijst naar de melodie en ostinato naar de herhaling. De speelduur kan variëren van zestig minuten tot enkele uren. De eindeloos durende, hypnotiserende patronen hebben op veel mensen een meditatieve, en bijna betoverende uitwerking. Ongewoon in de klassieke muziek is dat Canto Ostinato ruimte laat voor improvisatie. Ten Holt schreef verschillende secties die allemaal herhaald kunnen worden maar de musici bepalen zelf wanneer de verandering in ritme en melodie komt.

Concerten met de muziek van Ten Holt worden vaak gezien als een totaal evenement, waarbij zowel muziek als publiek betrokken zijn en een stuk soms wel uren kan duren. In zijn memoires stelde Ten Holt: "Ook het concept van 'hoe langer hoe beter' is een vergissing wanneer de spanning tussen twee delen ontbreekt. Het is dan niets meer dan een zinloze herhaling van het eerdere deel".